Το Ομηρικό νησί Δουλίχιον έχει σχέση με τη σημερινή Ζάκυνθο?

Θα ξεκινήσω με μια γενική νομίζω παραδοχή ότι δηλαδή την εποχή του Ομήρου και πολύ πριν από αυτόν οι ονομασίες τόπων, ανθρώπων, μα πολύ περισσότερο νησιών, δήλωναν κάποιο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό τους.

Του Δουλιχίου ποιά ήταν η ιδιαιτερότητα που του χάρισε το όνομά της?

Συγκεκριμένα παίζουμε με δύο εκδοχές:

Το σχήμα του, κοινώς μακρινάρι  (δόλιχον) όπως φαινόταν εκ του μακρόθεν  από τους  αρχαίους και δεύτερο η ύπαρξη σε αυτό πίσσας (νάφθας), σπουδαίο προϊόν καύσης μα και κατασκευής πλοίων, (βοηθούσε στη συντήρηση του ξύλου και στη στεγανοποίηση) από όπου και οι «μέλαιναι νήες» κατά Όμηρον.

Ποιό από τα δύο γνωρίσματα θα μπορούσε να προσθέσει και τον χαρακτηρισμό του νησιού σαν «ιερό»?  («Οι δ΄ εκ Δουλιχίοιο Εχινάων  θ΄ ιεράων νήσων,»… Ιλιάδα, Β – 625).

Ας εξετάσουμε λοιπόν μερικά πράγματα λίγο παράξενα όπως:

Οι πολύ αρχαίοι άνθρωποι είναι πασίγνωστο ότι αρχικά θεωρούσαν ιερό (ιερά στοιχεία), ότι είχε σχέση με τη γη  και τα έγκατα αυτής, δηλαδή την ίδια τη γη (θεά Γαία), τη φωτιά που έβγαινε από αυτήν (ηφαίστεια κλπ.), τις πηγές νερού (νεράιδες κλπ),  και  τα θεωρούσαν ανέκαθεν σαν την αρχική ύλη που είχε πλασθεί ο άνθρωπος.

Ιστορικά  οι κάτοικοι της Ν.Α. Μεσογείου Αιγύπτιοι, Εβραίοι, κλπ. που μετανάστευσαν κατά τους αρχαιότατους χρόνους προς την Περσία βρήκαν «λάκκους» όπου οι τότε ιερείς  φύλαγαν το «ιερόν πυρ» προϊόν των εντός των λάκκων συσσωρευμένων πετρελαιοειδών, πίσσας ή νάφθας ονομασίες της τότε εποχής. Αυτούς τους τόπους τους θεωρούσαν ιερούς (αγίους),  τους ονόμαζαν «νεφθάρη» και ήταν τόποι εξιλασμού, από το όνομα δε αυτό προήλθε η λέξη «νάφθα».

 

Ας έρθουμε όμως τώρα στα δικά μας, και συγκεκριμένα στο Ιόνιο Πέλαγος απέναντι από την αρχαία Ήλιδα στη σημερινή Ζάκυνθο.

(Εγκυκλ. Ελευθερουδάκης):

[ Παρά την παραλία του όρμου Κερίου υπάρχει φυσική λεκάνη ύδατος στο άκρο ρεύματος που καλούνε Άβυσσο που παν τι εμπίπτον  εξαφανίζεται.

Σε απόσταση ολίγων βημάτων από την παραλία του όρμου υπάρχει πηγή που αναβλύζει νερό με πίσσα (νάφθα), που ο Ηρόδοτος ιδών αυτήν αναφέρει (Δ΄ 191 – 196)  τα παρακάτω:

“Παρά την πηγή υπάρχει μεγάλη έκταση βαλτώδης η Λίμνος, της οποίας το έδαφος πληττόμενον υποτρέμει εκπέμπον υπόκωφον ήχον ως αποκάτω να υπάρχει κενόν. Στο χώρο τούτο υπάρχουν και άλλες αναβλύσεις επί της παραλίας που χύνονται στη θάλασσα”.

Ένεκα της γεωλογικής καταστάσεως του νησιού και των σεισμών το αρχικό έδαφος αυτού προφανώς μετεβλήθη σε πολλά σημεία και δια αυτό ο Ηρόδοτος αναφέρει την πηγή μακρύτερα της λίμνης κατά 4 στάδια (800 μέτρα).

Πιθανόν λοιπόν να είδε άλλη λίμνη και πηγή από την σημερινή, που επιχωματώθη αργότερον].

Και ο Cristoforo Buondelmonti (μοναχός και γεωγράφος) το 1420 στο βιβλίο του «Liber Insularum Archipelagi», δηλαδή  «Ελεύθερο νησιωτικό αρχιπέλαγος»:

«Αυτή (η Ζάκυνθος) λεγόταν παλιά και Ιερουσαλήμ.  … Η (Αγία) Βερενίκη επίσης, ακούγοντας πως το όνομα του νησιού ήταν Ιερουσαλήμ, από ευλάβεια το επισκέφτηκε, όπως λέγεται, επέδειξε το σουδάριον του Χριστού και κήρυξε τη θυσία του Σωτήρος, προσηλυτίζοντας τους στην ευσεβή πίστη.

[Χάρτης της Ζακύνθου παρά Buondelmonti, με κόκκινη υπογράμμιση το πόρτο Nacte (νάφθα)].

…Στα ανατολικά όμως υπάρχει ένα λιμάνι που λέγεται Nacte (Νάφθα), όπου σε ένα κοντινό κάμπο υπάρχει μία λίμνη υγρής πίσσας, στην οποία έπεσε ένα βόδι όταν το τσίμπησε μία μύγα και αμέσως πνίγηκε»…

Στη Νότια Ζάκυνθο λοιπόν έχουμε διαπιστωμένα πηγές πετρελαιοειδών δηλαδή νάφθας παρ΄ αρχαίοις  και φυσικά κάπου θα έκαιε και το «ιερόν πύρ» εξ΄ αυτού και το ακρωτήριο Κερί μα και ο τέως Δήμος Ναφθαίων. Το παράξενο είναι ότι ο Όμηρος δεν αναφέρεται καθόλου στην ανάβλυση της νάφθας είτε στη Ζάκυνθο, είτε στο «ιερόν» Δουλίχιο, ενώ τότε ήταν σπάνιο και πολύ προσοδοφόρο προϊόν μια και πασάλειβαν τα πλοία  (μέλαιναι νῆες)  με αυτό για να μη σαπίζουν, μα και το χρησιμοποιούσαν για πάσα χρήση πυρός και πουλιόταν μεταφερόμενο σε αμφορείς, όπως τα κατά τόπους ενάλια αρχαία ευρήματα μαρτυρούν. Αυτό δεν είναι ένα μεγάλο ερώτημα???

Σε αυτό μπορεί να τεθεί μια εξήγηση αν δεχθούμε ότι τα έπη διαδιδόμενα προφορικά επί αιώνες τα παρέλαβε μεν ο «Όμηρος», με τη διαφορά ότι το Δουλίχιο πλέον δεν υπήρχε σαν ονομασία νησιού και ήδη μπορεί να είχε παραφθαρεί στη προφορική μετάδοση, οπότε  μη μπορώντας ο «Όμηρος» να κάνει διασταύρωση τη συνέδεσε με τη πλησιέστερη γνωστή τότε ρίζα  το Δόλιχος = μακρύς. Το εγγεγραμμένο σαν Δολίχιο – Δουλίχιο δε θα μπορούσε να τραγουδιέται παράδειγμα σα Δαλούχιο?

Πανεύκολα πιστεύω, αλλά αλλάζει τη ρίζα της λέξης από Δόλιχος σε Δαλός και το Δαλούχιο σημαίνει το Δαυλούχιο ή Δαδούχιο (δ>λ), οπότε να και το «ιερόν πυρ» το χαρακτηριστικό της μετέπειτα Ζακύνθου από τη καιόμενη νάφθα!

Μπορεί να σας φανεί παράξενο αλλά το νησί της Ζακύνθου την εποχή των σταυροφόρων γνωρίζετε ότι ονομαζόταν Ιερουσαλήμ? (Η Αγία Βερενίκη Ιερουσαλήμ τη γνώρισε κατά τα προαναφερθέντα από το γεωγράφο Buondelmonti πάντα.) Από τί άραγε, μήπως από το «άσβεστο φως» της καιόμενης προφανώς νάφθας στο Νότιό της ακρωτήριο Κερί?

Άγνωστο σε πολλούς η Ζάκυνθος = Ιερουσαλήμ αλλά είναι γεγονός, όπως και η Κεφαλονιά ήταν άγνωστη σαν Μελίτη. (Το Ζάκυνθος = Ιερουσαλήμ το αναφέρω σαν παραλληλισμό γιατί και στην Ιερουσαλήμ «ιερή φλόγα» υπήρχε και υπάρχει με την επικράτηση του Χριστιανισμού).

Έπειτα είναι τυχαίο που τα ιερά μέρη των αρχαίων Δωδώνη, Δελφοί, Δουλίχι, Δήλος, μα και ο Δίας με τη φωτιά (κεραυνό) στο χέρι, σα λέξεις ξεκινούν από (Δ)? Μα και η Ζάκυνθος και Δάκυνθος μπορεί να λεχθεί μια και τα (ζ) με το (δ) συχνά εναλλάσσονται. Δέλτα (Δ) λοιπόν προφανώς από το Ομηρικό (δαις – δαϊδες) = δάδες, δαυλοί, πυρσοί, γενικώς «φως»  με κάθε έννοια όπως δάω, διδάσκω, δαίμων (έμπειρος, Θεός, θεία δύναμη), φώτιση, κλπ.

Θα μπορούσαμε να πούμε ακόμα ότι δεν γίνεται λεπτομερέστερη συζήτηση στα έπη περί Δουλιχίου, γιατί  ήταν πασίγνωστο μέρος (λόγω του «ιερού» φωτός) όπως παράδειγμα οι Δελφοί! Ψιλογελάω και εγώ βέβαια με την αμπελοσοφία μου, αλλά για τους Δελφούς γνωρίζουμε λεπτομέρειες? Απλά από κανέναν δεν γράφτηκαν γιατί τότε ήταν αφελέστατο μια και όλα τα τεκταινόμενα εκεί ήταν πασίγνωστα.

 Με τί λαΙκώς «φτιαχνότανε» παράδειγμα η Πυθία και έκανε τις γνωστές παλαβές κινήσεις και έλεγε ασυναρτησίες τις οποίες μετέφραζαν κατά το δοκούν οι γύρω της προφήτες? Από το καπνό  φύλλων  Δάφνης ή από τα αέρια κάτω από τον τρίποδα που καθότανε μεθάνιο, κλπ., (που πιο αρχαιότερα από τη δημιουργία του μαντείου μπορεί να έκαιαν και αυτά και διατηρούσαν την «αγία» φλόγα) και η δάφνη απλά βοήθαγε ώστε να μην υπάρχει η δυσοσμία των υδρογονανθράκων στο χώρο?

Τί το διαφορετικό υπήρχε σε εκείνο το σύνηθες κατά τα άλλα μέρος και έγινε μαντείο και ο ομφαλός της γης ? Και γιατί εξαφανίστηκε αποτόμως? Μήπως σταμάτησε η εκπομπή των αερίων του «φτιαξίματος»??

Να τι λέει ο Πλούταρχος για αυτές τις «πνευματικές» εκπομπές υδρογονανθράκων που εισέπνεε η Πυθία:

«Ο Πλούταρχος, τον 1ο αιώνα μ.Χ., αναφέρει το πνεύμα σαν μια λέξη με πολλές έννοιες: «αέρας», «πνοή», «έμπνευση», και πως, λόγω του πνεύματος, ένα «ευωδιασμένο φύσημα» γέμιζε περιστασιακά τον οίκο (το χώρο που κάθονταν η Πυθία), ωστόσο δεν περιγράφει την ακριβή του φύση. Αυτό που εξιστορεί είναι μια μακρά συζήτηση μεταξύ των φίλων του σχετικά με τον λόγο για τον οποίο το μαντείο ήταν λιγότερο ακμαίο εκείνη την εποχή απ’ ό,τι στο παρελθόν. Στα επιχειρήματα περιλαμβάνεται η ελάττωση του πνεύματος, (των εκπεμπόμενων αερίων δηλαδή), και η ηθική έκπτωση των ανθρώπων, που είχε ως αποτέλεσμα την εγκατάλειψή τους από την πλευρά των θεών, η μείωση του πληθυσμού της Ελλάδας, καθώς και η εγκατάλειψη των μαντείων από τους δαίμονες, τους ενδιάμεσους μεταξύ θεών και ανθρώπων,(προφήτες, οσίους), οι οποίοι ήταν αυτοί που ήλεγχαν τη μαντική διαδικασία και που ίσως είχαν αρχίσει να εκλείπουν.

_________________

Αυτή είναι η πρώτη ανάλυση, όμως ας δούμε και μια δεύτερη που μάλλον δεν αφήνει κενά και υποθέσεις αφού συγκεντρώνει και τα δύο γνωρίσματα και το «ιερόν» και το «δόλιχον – δούλιχον» (ο>ου), γνωρίσματα που είχαν κάνει πασίγνωστο το νησί την εποχή του Ομήρου, μα και αρκετά πλούσιο.

Μας πληροφορεί κατά τα προαναφερθέντα η εγκυκλ. Ελευθερουδάκης για τη λίμνη της Ζακύνθου στη θέση Κερί:

[Από της γεωλογικής καταστάσεως του νησιού και των σεισμών το αρχικό έδαφος αυτού προφανώς μετεβλήθη σε πολλά σημεία και δια αυτό ο Ηρόδοτος αναφέρει την πηγή μακρύτερα της λίμνης κατά 4 στάδια (800 μέτρα)

Πιθανόν λοιπόν να είδε άλλη λίμνη και πηγή από την σημερινή, που επιχωματώθη αργότερον].

Σωστή η τελευταία υπόθεση μια και η περιβαλλοντολογική παρατήρηση του τοπίου της λίμνης του Κερίου έχει γίνει κατά τη δεκαετία του 1930 γιατί η εγκυκλοπαίδεια είναι παλιάς έκδοσης. Προφανώς λοιπόν την εποχή του Ηροδότου η σημερινή (όταν υπάρχει πλέον) λίμνη κάτι σα λιμνοθάλασσα, δεν είχε μόνο το σημερινό βάθος προς τη στεριά (800 μέτρα), αλλά ήταν μεγαλύτερο και σε συνδυασμό με το αναφερόμενο «ρεύμα» που τη τροφοδοτούσε με νερό σίγουρα σχημάτιζε μια φυσική δόλιχη είσοδο (μακρόστενο κόλπο).

Έτσι είχαμε σε αυτό το μέρος κατά την αρχαιότητα μία λιμναία και θαλασσινή «γλώσσα» να εισέρχεται προς τη στεριά που αν προσθέσουμε σε κάποια σημεία και το εκ των αναβλύσεων πίσσας  άσβεστο (ιερό) πυρ, παρουσιάζεται η εικόνα ενός υδάτινου μακρόστενου και φωτιζόμενου σχηματισμού ιερού και δολίχιου εκ των πραγμάτων, που ίσως τότε έδωσε το όνομά του σε όλο το νησί μια και ήταν το εξέχον χαρακτηριστικό του.

Πασίγνωστο και ξακουστό άρα το Δουλίχιο οπότε τί να ειπωθεί περισσότερο στα Ομηρικά έπη? Παραγωγή πίσσας γαρ για όλες τις δουλειές πυρός και μη, μα και συνάμα ιερής υπόστασης !

Έσοδο με ουρά για τους κατοίκους αφού μέχρι και η Κιβωτός του Νώε με πίσσα ήταν πασαλειμμένη (όχι βέβαια από τη Ζάκυνθο), έτσι γράφει το 1500π.χ. ο Μωυσής, (Γένεση 6: 14) !

Μα και σχεδόν μέχρι τώρα γνωστό μέρος, αφού και Ο Γάλλος λογοτέχνης – πολιτικός Σατωβριάνδος που επισκέφθηκε την Ζάκυνθο το 1806, στο έργο του «ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ» γράφει ότι: «Η Ζάκυνθος είναι σήμερα ξακουστή για τις πετρελαιοπηγές της.

Επίλογος:

Ομολογώ ότι πολύ σας τα έμπλεξα τα πράγματα, αλλά μπλεγμένα τα παραλάβαμε από τους πριν όλοι μας, οπότε οτιδήποτε ερευνούμε σε βάθος το συμπέρασμα είναι θέμα προσωπικής κρίσης και ρεαλισμού  και φυσικά δεν πιέζω κανέναν προς τί είναι το σωστό ή το λάθος. Σκέψεις μόνο τοποθετώ σε μια έρευνα. Σκέψεις που προήλθαν από τη λογική ότι ένα νησί που είχε «παραγωγή» σε πίσσα σπάνιο προϊόν τότε για τη κεντρική και δυτική Μεσόγειο, με όλες τις πολύτιμες  χρήσεις του για την εποχή, μα και με «θείες» δεισιδαιμονίες που το πλαισίωναν, προφανώς θα ήταν πασίγνωστο. Άρα αυτός που θα άκουγε Δουλίχιον δεν θα ρωτούσε παράδειγμα γιατί ήταν ιερό, επειδή  γνώριζε ήδη πολλά γι΄ αυτό.

Ευχαριστώ που με διαβάσατε.

Ρόκκος Σπύρος

 

Υ.Γ. 1

Στο άρθρο αυτό όπως και σε άλλα αναφέρω τους Μεσοποτάμιους λαούς και κινδυνεύω να παρεξηγηθώ από τους μη και τόσο «ψαγμένους» ιστορικά.

Είναι γεγονός όμως ότι τα πρώτα ερεθίσματα περί θεοτήτων κλπ. οι αρχαίοι Έλληνες τα πήραν από εκεί και με τη δική τους φιλοσοφία τα εξύψωσαν σε ποιότητα πολιτισμού τέτοια που να είναι γενικώς αποδεκτά μέχρι και σήμερα! Μάρτυράς μου και διδάσκαλος ο Ηρόδοτος που λέει περί του πρώτου Ελληνικού μαντείου:

Οι πρώτες μαρτυρίες για την ύπαρξη του μαντείου της Δωδώνης ως λατρευτικού χώρου τοποθετούνται περί το 2600 π.χ. Είναι το αρχαιότερο μαντείο που συναντάται στον Ελλαδικό χώρο. Ο Ηρόδοτος αναφέρει δύο μύθους για την ίδρυση του μαντείου έναν ότι οι Φοίνικες άρπαξαν δύο γυναίκες από τη Θήβα, (της Αιγύπτου) και πούλησαν μία στη Λιβύη και μία στη Θήβα, (της Ελλάδας) και εκείνες ίδρυσαν τα αντίστοιχα μαντεία στο Ναό του Δία και στη Δωδώνη. Ο άλλος,  ότι από τη Θήβα της Αιγύπτου πέταξαν δυο περιστέρια: το ένα προσγειώθηκε στη Λιβύη, όπου χτίστηκε ο ναός του Άμμωνα Δία, και το δεύτερο ήρθε στη Δωδώνη, όπου ιδρύθηκε το μαντείο. Τη δεύτερη ιστορία αναφέρει ότι του την είπαν οι τρεις ιέρειες του μαντείου της Δωδώνης, τα ονόματα των οποίων ήταν Προμένεια που ήταν η μεγαλύτερη, Τιμαρέτη η επόμενη, και Νικάνδρη η νεότερη.

Ηρόδοτος Ιστορίαι, 2.54-2.57 και 2.55.3

Μα και η Αιγύπτια θεά Νέφθυς (από Νάφθα ?), ορίζεται σαν κόρη του Σεβ (Γη) και της Νουτ (Ουρανού), σύζυγος του Σετ, από τον οποίο γέννησε τον Άνουβη, και αδελφή του Όσιρη και της Ίσιδας.

Και κατά πλούταρχο  αιγυπτιακή θεότητα που ονομαζόταν και Τελευτή, σύζυγος τού Σηθ ή Τυφώνος, αδελφή και ερωμένη τού Οσίριδος.

Παρατήρηση: Κάπως νεότερη θεότητα φαίνεται, της εποχής δηλαδή που ο κόσμος άρχισε να ανεβάζει τους Θεούς και προς τα επάνω. Κόρη λέει του Σεβ (Γη) και της Νουτ (Ουρανού)!  Και η νάφθα βγαίνει από τη γη και καιόμενη  ή εξατμιζόμενη ανέρχεται  προς τους ουρανούς…

 

Nephthys as shown in Egyptian art.

 

Υ.Γ. 2

Και επειδή σας κούρασα λίγη χαλάρωση με κάτι σαν ανέκδοτο για την Πυθία:

«…Ο Διόδωρος Σικελιώτης, που έζησε τον 1ο αιώνα π.Χ., μας λέει πως αρχικά η γυναίκα που επιλεγόταν (για Πυθία), έπρεπε εκτός από  ευγενικής καταγωγής και ωραία, να είναι παρθένα κόρη. Αυτό όμως άλλαξε με τον Εχεκράτη απ’ τη Θεσσαλία, που, προσερχόμενος να συμβουλευτεί την Πυθία, την ερωτεύτηκε, την άρπαξε και τη βίασε. Κατόπιν αυτού, οι Δελφιείς αποφάσισαν πως στο μέλλον η Πυθία έπρεπε να έχει περάσει τα πενήντα, αλλά να εξακολουθεί να φοράει ένδυμα κόρης, σε ανάμνηση της παλιάς συνήθειας…»

Χα χα χα. Εμ εκεί μέσα τσι αναθυμιάσεις που τόνε βάλανε, μόνο το δεκαοχτάχρονο θα ζαλιζότανε και θα έκανε και έλεγε ασυναρτησίες? Αυτός θα πήγαινε πίσω?

Απλά έγινε τση «Πυθίας το τρίποδο ή μάλλον το τρίποντο» σα τα «ασάλιωτα» του πάλαι ποτέ Μίλαν Τόμιτς και μετά τα κουκουλώσανε με τον κεραυνοβόλο έρωτα…

Η άλλη περίπτωση είναι να του άδειασε τσι τσέπες από τα τάλαντα μέχρι να του βγάλει το χρησμό και είπε κι΄ αυτός να τα πατσίσει.

Στη κρίση σας και αυτό…

Ιδού και μια φωτό λίγο πριν γίνει το κακό.

Χα χα χα χα χα.