Κάποιες απλές απορίες με έβαλαν σε σκέψεις με αντικείμενο το ιστορικά ξεχασμένο φρούριο της Άσσου Κεφαλλονιάς.   

Έχουμε λοιπόν αποδεδειγμένα ένα Ενετικό κάστρο κατασκευασμένο πάνω σε αρχαιότερο που προϋπήρχε.

Aφού όμως με τα ως τώρα ιστορικά δεδομένα ήταν καθαρά Βενετσιάνικο πώς ο σπουδαιότερος προμαχώνας του και ταυτόχρονα ακρόπολη φέρει το όνομα του Αγ. Ιωάννη και όχι του Αγ. Μάρκου του προστάτη τους? Τον οποίο βέβαια δεν παραμέλησαν, αλλά του «προσέφεραν» τον Ν.Δ. προμαχώνα δευτερευούσης σημασίας όμως, όπως και ναό μετά μοναστηριού σε κεντρικότατο σημείο ακριβώς στην κύρια πύλη εισόδου του φρουρίου?

Ποιοί έκτισαν αρχικά αυτό το πολύ μεγάλο και εκ φύσεως ασφαλές φρούριο και ποιούς φιλοξένησε διαχρονικά όταν η Κεφαλλονιά ήταν κομβικό σημείο κατά την διάπλευση της Μεσογείου από Γιβραλτάρ μέχρι Ιεροσόλυμα??

Απόδειξη ο πανάρχαιος χάρτης του 1^ου αιώνα π.χ. ο αποκαλούμενος χάρτης του Πόιτινγκερ, κατασκευασμένος από τον Ρωμαίο Μάρκο Βιψάνιο Αγρίπα. Σε αυτόν τα μόνα νησιά που αναφέρονται μετά τη Σικελία προς Μέση Ανατολή είναι κατά σειρά, Κεφαλλονιά, Κρήτη, Ρόδος και Κύπρος!

Αλλά ας δώσουμε ενδιαφέρον στην χρονική περίοδο του 16^ου αιώνα όπου και η νεότερη ανοικοδόμηση του φρουρίου Άσσου.

Οι Ενετοί το 1500 μχ γίνονται κύριοι του κάστρου του Αγ, Γεωργίου αφού διέλυσαν την εκεί για λίγο χρόνο Τούρκικη φρουρά, που όμως  μετά τον Γ΄ Βενετοτουρκικό πόλεμο (1540 μχ) συνάπτουν συνθήκη με τους Οθωμανούς και διατηρούν μεν τη Κεφαλλονιά αλλά χάνουν αρκετές κτήσεις και πληρώνουν μεγάλα ποσά αποζημίωσης,(300.000 βενετικά δουκάτα καθώς και ετήσιο φόρο για τη Ζάκυνθο 500 δουκάτα και για την Κύπρο 8.000 δουκάτα).

Με άλλα λόγια και κτήσεις σημαντικές χάνουν και οικονομικά τα πράγματα γίνονται πολύ άσχημα.

Αυτός είναι προφανώς και ο λόγος που καθυστερούν και αναβάλλουν να ασχοληθούν (προτάσεις 1577 και 1584, έγκριση το 1593) με την επισκευή του παλαιού κάστρου της Άσσου, αν και το έχουν ανάγκη γιατί οι Οθωμανοί είναι δίπλα τους (Λευκάδα).

Ανάγκη όμως το είχαν και οι  Ιωαννίτες ιππότες  που αφού έχασαν το νησί της Ρόδου το 1522 μχ και τελικά εγκαταστάθηκαν στη Μάλτα, μετά τη κατάληψη της Κύπρου 1570 μχ από Οθωμανούς ήθελαν μια σοβαρή βάση στο Ιόνιο που θα τους διευκόλυνε στην πρόσβαση των πλούσιων αγορών του «Λεβάντε», μα και των πειρατικών επιχειρήσεών τους.

Καθόλου απίθανο λοιπόν γνωρίζοντας την οικονομική δυσπραγία των Βενετών να ήρθαν σε συμφωνία (μια και σύμμαχοι εκείνη τη χρονική περίοδο), να συνεισφέρουν στην επισκευή του φρουρίου αλλά με την αξίωση να έχουν και αυτοί πάνω σε αυτό κάτι που να τους αντιπροσωπεύει και να φανερώνει την παρουσία τους.

Και τί ήταν αυτό?

Μα αρχικά το μοίρασμα της ονομασίας της Ακρόπολης του φρουρίου!

Δηλαδή η μισή ονομάστηκε Άγιος Ιωάννης και η υπόλοιπη Canal, όνομα του τότε Ενετού προβλεπτή και Καπιτάνου της Κέρκυρας Βικέντιου Canal.  Bastioni S΄ Zuane, Canal, (προμαχώνες Αγ. Ιωάννη – Canal) όπως δείχνει το βέλος στο παρακάτω χάρτη του φρουρίου.Το συγκεκριμένο τοπογράφημα έχει σαν αναφορά τους δημοκρατικούς Γάλλους (1798 μχ), αλλά μάλλον είναι παλαιότερο μια και η χρησιμοποιούμενη γλώσσα δεν είναι η Γαλλική.

Και φυσικά την εγκατάσταση κάποιας φρουράς ιπποτών όπως και εγκαταστάσεις διαμονής και περίθαλψης ταξιδιωτών και όχι μόνο, μα και το σημείο κατατεθέν των θρησκευόμενων  ιπποτών το ναό τους, την πλήρως κατεστραμμένη σήμερα εκκλησία Σπιταλιόρα  (Οσπιταλιόρα) ελληνιστί νοσοκομειακιά, στους πρόποδες της ακρόπολης.

Από πού προέκυψε το όνομα?

Απλούστατα, για τους αγνοούντες  Οσπιτάλιοι ή Ιωαννίτες Ιππότες είναι η συνεκδοχική ονομασία του Ordo Hospitalis Sancti Johannis Hierosolymitani (λατιν., κατά λέξη : «Τάγμα του Ξενώνα του Αγίου Ιωάννη του Ιεροσολυμίτη), ενός Ρωμαιοκαθολικού μοναχικού-ιπποτικού τάγματος, που ιδρύθηκε τον 12ο αιώνα στα πλαίσια της Α΄ Σταυροφορίας.

Η σημερινή ονομασία της εκκλησίας είναι Παναγία Σπιταλιόρα όμως πιθανόν κάποτε να άλλαξε όνομα και το πρωταρχικό να ήταν Άγ, Ιωάννης των Οσπιτάλιων, γιατί παρά τις παραδόσεις ότι κοντά της υπήρχε εξωκλήσι  Άγ.Ιωάννης δεν υπάρχουν ίχνη του.

Η εν λόγω εκκλησία (συνήθους τύπου βασιλικής) έχει ικανό μέγεθος και από μικρή έρευνα φαίνεται όχι πλακόστρωτη (αντίθετα με το σύνηθες) ούτε καν το ιερόν της, στο οποίο  προεξέχει εσωτερικά και όπισθεν στο δάπεδο μικρός πελεκητός βράχος, δίνοντας την εντύπωση πολύ παλαιάς κατασκευής.

Στην μέχρι τώρα διασωθείσα τοιχοποιία της φαίνεται μόνο μία είσοδος στην αρχή της Ανατολικής μεγάλης πλευράς, συνδεόμενη με παρακείμενο  προσκολλημένο ικανού μεγέθους για την εποχή οίκημα, του ιερέως τάχα?

Ίχνη πιθανόν δεύτερης εισόδου από την Δυτική μεγάλη πλευρά της υπάρχουν, αλλά φαίνεται μάλλον να έχει κτισθεί (η είσοδος) και καταργηθεί πολύ παλαιόθεν, άλλο μυστήριο και αυτό! Εντύπωση επίσης προκαλεί η μη ύπαρξής της Οσπιταλιόρας στο προαναφερθέντα τοπογραφικό χάρτη, ενώ υπάρχουν οι εκκλησίες του Αγ. Μάρκου και του προφ. Ηλία.

Και μη μας διαφεύγει ότι οι Ιωαννίτες είχαν ήδη πολλές σχέσεις με τους οίκους Ορσίνι, Τόκων, κλπ, της πάλαι ποτέ Παλατινής Κομητείας Κεφαλλονιάς και Ζακύνθου και ίσως η συγκεκριμένη εκκλησία προϋπήρχε των Βενετών με πολλές πιθανότητες να ήταν αρχικά περιουσία των Ναϊτών ιπποτών! (Giovanni Battista degli Orsini, Μέγας Μάγιστρος (1467-1476) του Τάγματος Οσπιταλίου Αγίου Ιωάννου της Ιερουσαλήμ).

Όλα αυτά βέβαια με επιφύλαξη γιατί δεν είμαι και ο ειδικότερος επί τέτοιων θεμάτων, ελπίζω όμως οι παρατιθέμενες φωτό να δίνουν κάποια κατατοπιστικότερη εικόνα από τις περιγραφές…