Πιθανότητες προέλευσης του ονόματος  Άσσος:
Οι Λατίνοι την έλεγαν σίγουρα Naxo, ή Naso.

Σα Naxos είναι γραμμένη και στη Λατινική κτητορική  επιγραφή δεξιά της κεντρικής πύλης του φρουρίου.

Φαίνεται απλό αλλά για το όνομα αυτό αντιτάσσονταν εδώ και  χρόνια οι Λατίνοι λόγιοι  με την Ελληνική γλώσσα προσπαθώντας να το οικειοποιηθούν.

Στη Σικελία Βόρεια της Αίτνας υπάρχει μια ιστορική πόλη Nasos κάτι σαν ονομαστικό αδερφάκι της Άσσου.

Η μικρή πόλη  Νάσο, ή « Castel di Νάσο  (βλέπε άνω φωτό), όπως από τους  ιστορικούς  ονομάζεται,  είναι  χτισμένη πάνω στα ερείπια της αρχαίας« Nasida », και  βρίσκεται σε μια κοιλάδα στην αριστερή όχθη του «Νάσο River,».
Την εποχή των Νορμανδών ο αδερφός του γνωστού μας Γυισκάρδου (Φισκάρδο) Roger είχε παραχωρήσει τη μισή πόλη (κάστρο) με το όνομα Nasa:
…  «Ο Roger δίνει το μοναστήρι του Αγίου Βαρθολομαίου που βρίσκεται στο Λίπαρι, με επικεφαλής τον σεβάσμιο Abbot Ambrose, το Κάστρο που ονομάζεται « Tatalia »με όλα τα παρελκόμενα και το ήμισυ του κάστρου που ονομάζεται «Nasa » με όλα τα παρελκόμενα του και εκατό αγρότες» ….
Ας παρακολουθήσουμε τώρα  τις  αντιγνωμίες για τη ρίζα του ονόματος «Νασα»:
-Σύμφωνα  με το  Berosus τον 16ο αιώνα και Caruso αρχές του 18ου, παλαιότερα ονομαζόταν “Nesus”, το οποίο αργότερα έγινε “Νάσους” από την ελληνική λέξη “Nesos”, ή “νησί”.

-Η μεγάλη γλωσσολόγος Gerald Rohlfs υπερασπίστηκε την ετυμολογία των τοπικών ιστορικών, ότι “Νάσους” (Nesus) προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις  « Νάσου» δωρικού, ή την ιωνικού-αττικού τύπου «Nesos» που σημαίνουν νησί.
Αντίθετα εκφράστηκε η άποψη  ότι  το “Νάσο” προέρχεται από τη Λατινική και όχι από την Ελληνική γλώσσα,  από τον Carlo Battisti.

Ωστόσο, αυτή η «επίθεση» της Λατινικής πάνω στην ελληνική γλώσσα είναι μόνο μια «επίθεση μισή», διότι ίσως στην αρχαιότητα και η ελληνική λέξη “Nesos” δεν σήμαινε  “νησί”, αλλά μερικές φορές λόφος και βράχος, ακριβέστερα κάτι σαν «ακρωτήριο», ή «μυτερή προέκταση», ο δε  Franz Bopp προσέγγισε την ελληνική λέξη  “Nesos” σαν “NASA” Σανσκριτικά και Λατινικά « nasus ».  Σε μια δική του προσέγγιση  ο Bopp έγραψε ότι: Ίσως η ελληνική λέξη « Nesos» σημαίνει μύτη και  βουνό.
Και εγώ από προσωπική μου έρευνα θα υποστηρίξω ότι το Nasos – Νάσος με ρίζα το ναυς σημαίνει νησί κατά πρώτο και δευτερευόντως στεριανή βουνήσια προέκταση προς τη θάλασσα.
Νήσο (α>η) τη λέει και ο αρχαίος  Σιμωνίδης που έγραψε για τους Κορίνθιους που έπεσαν στην Σαλαμίνα:
«Ω ξειν, εύυδρον ποτ’ εναίομεν άστυ Κορίνθου,
νυν δ’ άμ’ Αίαντος νάσος έχει Σαλαμίς» …

Μετάφραση:

“Ξένε, κάποτε στης Κορίνθου την πόλη με τα ωραία νερά κατοικούσαμε.

Τώρα μας κρατά η Σαλαμίνα, η νήσος του Αίαντα”…

Nesos, ή Naxos, ή Νάσος σημαίνει λοιπόν κυρίως νησί και αν προχωρήσουμε στο σημερινό όνομα ΄Ασσος αυτό  προέκυψε από την έκφραση στην Νάσο, στην Άσσο (ν,ν >ν).  Όπως για παράδειγμα υπάρχουν δύο συνώνυμες παλιές οχυρωματικές θέσεις, μία στην Παλική «Ντούρη» και μία στην Άσσο «Τούρη» από την Γαλλική λέξη tour (πύργος).
Λέγοντας στην Τούρη λοιπόν, το “ν” μεταφέρθηκε με τη καθημερινή χρήση και έγινε Ν-τούρη στους Παλιξιάνους, ενώ στους Ασσιώτες παρέμεινε στο άρθρο, (στη-ν Τούρη).
Γυρνώντας τώρα πίσω το χρόνο  φτάνουμε στην  ιστορική μαρτυρία  από το Οδοιπορικό του ταξιδιού του Δούκα Ενρίκου της Σαξωνίας προς τους Αγίους Τόπους (1498). Κατά τη διαδρομή του μεταξύ Κερκύρας και Πελοποννήσου απαντάται  η πρόταση: “Νότια της νήσου Νάξου βρίσκεται η Melitae, ο τόπος του ονομαστού ναυαγίου του Απ. Παύλου, ο οποίος καλείται Maltham”. Naxus είναι στον αιώνα αυτό η χερσόνησος Άσσος, όπως μαρτυρεί η και σήμερα σωζόμενη στην είσοδο του κάστρου  Ενετική κτητορική επιγραφή, 100 χρόνια νεότερη.

Μια άλλη άποψη είναι ότι η ονομασία Άσσος προέρχεται από το αρχαίο Άσσις – Άσσιος, δηλαδή λασπώδης και μάλιστα από λάσπη που κατεβάζει ποτάμι.
Αν αναλογιστούμε ότι ο κεντρικός δρόμος του χωριού είναι  παλιός χείμαρρος (οδός Ρύακα) και αν επιπλέον σκεφτούμε ότι εκ των χρόνιων προσχώσεων αυτού έχει μικρύνει κατά πολύ το αρχαίο λιμάνι, όλα αυτά τα φερτά υλικά σε περιόδους βροχοπτώσεων μα και τρικυμίας θα έδιναν την εικόνα ενός λασπώδους λιμανιού όπως και τώρα συμβαίνει σε μεγάλες βροχοπτώσεις.
Έπειτα και η αρχαία πόλις Άσσος της Κρήτης (Ανατολικότερα της Αγ. Γαλήνης), σε μέρος λασπώδες ήταν κτισμένη.

Μα το πιο πιθανό από όλες τις υποθέσεις περί καταγωγής του ονόματος, το μαρτυρεί η πρώτη Ελληνική αποικία στην απέναντι Σικελία, Νάξος ή Naxus  στην ανατολική ακτή του νησιού, ανάμεσα Catana (σύγχρονη Catania ) και Messana (σύγχρονη Messina ). Βρισκόταν σε ένα χαμηλό σημείο  στις εκβολές του ποταμού Acesines (σύγχρονη Alcantara ), και στους πρόποδες του λόφου στην οποία χτίστηκε μετά η πόλη της Tauromenium (σύγχρονη Ταορμίνα ). Ιδρύθηκε ένα έτος πριν από τις Syracusae , ή το 735 π.Χ., από  αποίκους Χαλκιδείς και Ίωνες όπως μας ενημερώνει ο Έφορος.

Αυτή η πόλις (βλέπε άνω φωτό – κλικ για μεγέθυνση), είναι κτισμένη πάνω σε χερσόνησο, και αποδεικνύει από το όνομα ότι Νάξος, ή Νάσος κατά τους αρχαίους  σήμαινε και νησί και χερσόνησο (προεξέχουσα λοφώδη μύτη). Μέσα σε όλα αυτά βέβαια συνυπάρχουν και οι εκβολές ποταμού, κατά σύμπτωση τάχα?
Αν παρατηρήσει κανείς φωτογραφίες των τειχών της Νάξου στη Σικελίας θα τα προσομοιάσει εύκολα σε στιλ (πολυγωνικές πέτρες), με το τμήμα των τειχών της εδώ  Άσσου δεξιά μπαίνοντας στη κεντρική πύλη μα και σε άλλα σημεία, που αυτό φανερώνει παλαιότατη κατασκευή πολύ πριν τους Ενετούς.

Άλλη μια μαρτυρία επίσης, το αρχαίο Εκατονήσι:
Τα Μοσχονήσια είναι συστάδα νησίδων και σκοπέλων της Μικράς Ασίας. Πρόκειται για τα αρχαία Εκατόνησα, Νησιά του Εκάτου, του Απόλλωνα, ή Νησιά της Εκάτης, δηλαδή του Φεγγαριού. Το Μοσχονήσι ή Εκατονήσι είναι το μόνο νησί που κατοικείται. Εκεί ήταν το ιερό του Απόλλωνα του 4ου αι. π.Χ. και, σύμφωνα με τα ευρήματα κοντά στο Ντουλάπι όπου ανακαλύφθηκε αρχαία πόλη, τότε το έλεγαν Νάσος, δηλαδή Νησί. Από τη Νάσο ήταν ο Αλκίβιος ο Κιθαρωδός και ο Αλκίβιος ο Αγαλματοποιός και είναι το μεγαλύτερο από τη συστάδα των Μοσχονησίων, με έκταση 23 τ. χλμ., συνδέεται δε οδικώς με το Αϊβαλί μέσω της νησίδας Κρεμμύδι.

Η Νάξος λέγεται Nasso και από τους λατινόφωνους:

Νάξος εκ του “Νήσος”. Η τροπή του (η) σε (α) και αντίστροφα είναι συνήθης στις αρχαίες διαλέκτους και φτάνει μέχρι σήμερα. Αλλά και η αμοιβαία ανταλλαγή του (Ξ) με το (Σ) δεν λείπει. Κατάλοιπα αυτής της μετατροπής είναι η απόδοση του ελληνικού (Ξ) και λατινικού (Χ) σε SS ή (S) (π.χ. Alessandro – Αλέξανδρος) και η εναλλαγή του Ξ με Σ (ή και Ζ) στην κλίση και την παραγωγή ουσιαστικών από ρήματα και αντίστροφα. Αυτά συμβαίνουν στα Ελληνικά από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα (π.χ. λαξεύω εκ του λας (πέτρα), να ισιώσω-να ‘σάξω, νύξη-νύσσω κλπ).

“Σχετικά σύγχρονος χάρτης (18ος αιώνας) με την Άσσο σα Nesus.”

 

Και δύο “αδελφάκια” της Άσσου στη κάτω Ιταλία από τον William Robert Shepherd (1871 – 1934),  το ένα στις Συρακούσες  και το άλλο στη Νάπολη.

(Αρχή σοφίας η των ονομάτων επίσκεψις).